تحلیل جامعه شناختی امنیت درایران باتاکید بر رویکرد تاریخی» در مصاحبه با آقای دکتر سیدمحمد میرسندسی 

تحلیل وضعیت امنیت اجتماعی در ایران بدون توجه به شرایط تاریخی جامعه ایران تحلیلی ناقص و غیر مبین خواهد بود. بر این اساس در رویکردی تاریخی به نظر می رسد می‌توان عناصر و مولفه هایی که در روند تاریخی بر امنیت اجتماعی ایران موثر بوده اند، باز شناسی کرد و از آن برای تحلیل مناسب و قرین به واقع سود جست.

 طرح تحلیل جامعه شناختی امنیت درایران باتاکید بر رویکرد تاریخی با مطرح‌کردن این مسئله که چه مولفه های تاریخی بر امنیت اجتماعی ایران موثر بوده اند، مترصد شناسایی مهمترین این موارد و تحلیل تاثیرات آنها بر وضعیت امنیت اجتماعی در ایران خواهد بود.  این مسئله ما را بر آن داشت تا با  جناب آقای دکتر میرسندسی از پژوهشگران برجسته گروه پژوهشی جامعه و امنیت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مجری طرح مذکور گفتگویی داشته باشیم. لازم به ذکر است هم‌اکنون این طرح مراحل پایانی خود را طی می‌کند.

سوال: جناب آقای دکتر میرسندسی با تشکر از وقتی که در اختیار ما گذاشتید، لطفاً کمی درخصوص فعالیتهای خود توضیح دهید.

دکتر میرسندسی: به‌نام خدا، بنده دانش آموختة دانشگاه تربیت مدرس در حوزه جامعه شناسی دین هستم، و در این زمینه هم تألیفاتی دارم، از جمله کتاب جامعه شناسی انواع دینداری، ومقاله های متعدد در نشریه های  تخصصی.

به موازات حوزة دین، از دیرباز احساس می کردم که کلید فهم جامعة ایران در گروی نگاه تاریخی است. از این رو به مدت دوازده سال است که کوشیده ام دربارة نگاه تاریخی به جامعة ایران فعال باشم. از این رو تدریس برخی دروس مرتبط، از جمله «مبانی تاریخ اجتماعی ایران» در مقطع کارشناسی، و »تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران» در مقطع کارشناسی ارشد را برعهده داشته ام. تحقیقات، تألیف مقاله ها، راهنمایی ومشاوره دانشجویان، و مطالعاتی هم در این حوزه به انجام رسانده ام، که مهمترین آنها همین کاری است که برای پژوهشگاه علوم انسانی و گروه مطالعات جامعه و امنیت در حال انجام است.

علاوه بر این حوزه، زمینه های دیگری هم در دایرة علاقة حرفه ای من قرار دارد؛ از جمله کار در زمینة «جامعه شناسی عدالت»، که تألیفی هم در این زمینه در دست چاپ دارم.

درحوزة روش هم، همواره ظرف 16سال گذشته، در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد ودکتری تدریس داشته‌ام، که کار تألیف یک مجموعة 3 جلدی روش تحقیق را بر اساس تجربه تدریس در این سال ها در دستور کار دارم.

همچنین بیش از 30 مقاله در مجله های علمی از بنده به چاپ رسیده ویا در همایش‌ها ارائه کرده‌ام، که ذکر جزئیات آن در این جا ضرورتی ندارد. در حال حاضر هم چند سالی است که در شورای راهبری گروه پژوهشی جامعه وامنیت حضور دارم و در خدمت شما هستم.

سوال: بله با تشکر از شما؛ آقای دکتر اصولاً چرا تاریخ را به‌عنوان منبعی در زمینه تحقیق در علوم انسانی به‌طور عام و در اینجا امنیت به‌طور خاص در نظر می‌گیریم؟

 دکتر میرسندسی: عرصه انسانی، یا به عبارت بهتر جامعه پدیده ای است که به صورت تمام وکمال آن چیزی نیست که در حال حاضر ما می‌بینیم. یعنی اگر بخواهیم عینی‌گرایی را که به عنوان یکی از ارزش‌های علوم مطرح کنیم، در زمینة علوم انسانی تمام پدیده‌های انسانی در آن واحد نمی توانند در معرض مشاهده قرار گیرند. بنده در فصل های ابتدایی اثر توضیح داده‌ام که جامعه وپدیده‌های منبعث از آن را باید به مثابه به یک کوه یخ شناور در اقیانوس در نظر بگیریم که بخش کوچکی از آن را می‌توان دید، در حالی که بخش اعظم آن در زیر آب و خارج از دید مستقیم قرار دارد.

یک محقق ویک مشاهده‌گر هوشمند تمام شناخت خود از یخ های شناور را نمی‌تواند به بخش قابل مشاهدة بیرون از آب خلاصه نماید، که البته شناختی ناقص خواهد بود. شناخت اجتماعی پدیده‌ها هم، از جمله «امنیت» مشمول این مثال خواهد بود؛ به این معنا که آن چه که در حال حاضر یک پژوهشگر مشاهده می‌کند تمام ِجامعه، یا «جامعة تام» نیست، بلکه به جامعة تام از طریق مراجعة به تاریخ می‌توان نزدیک شد وآن را دریافت. بنابراین شناخت واقع‌بینانه از جامعه منوط به توجه به وجه تاریخی جامعه است. این مباحث را همان طور که عرض کردم در مباحث مقدماتی تحقیق به تفصیل توضیح داده‌ام.

سوال: روش بررسی و شناخت ویژگی های تاریخی ایران که در امنیت اجتماعی موثر به نظر می رسند، در این تحقیق به چه صورت انجام می‌گیرد؟ و چه بخشهایی از تاریخ مورد تحقیق قرار می‌گیرد؟

دکتر میرسندسی: دوباره در اینجا باید دربارة پاسخ تفصیلی به این سوال، شما را به متن پژوهش ارجاع دهم، منتهی به صورت چکیده در مباحث تاریخی از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. یکی از مهمترین راه‌های شناخت تاریخی را می‌توان از طریق «نمونة آرمانی»، یا به بیان «وبر» ایده‌آل تایپ (Ideal type)، دربارة پدیده‌های مهم تاریخی بکار بست. در این روش ویژگی‌های یک پدیده مهم تاریخی از جای جای تاریخ اتخاذ شده و در یک مفهوم مورد بازساری قرار می‌گیرد.

چنین بازسازی واقعیت در یک  سنخ آرمانی، پژوهشگر را قادر می‌سازد تا علاوه بر توانمندی در تحلیل پدیده‌ها، بتواند یک وضعیت واقعی را با آن مقایسه نماید. اگر در ساخت سنخ‌های آرمانی دقت‌نظر محققانه صورت پذیرد، پوشش بیشینه‌ای نسبت به واقعیت‌ها خواهد داشت؛ به این معنا که هر واقعیت را می‌توان با یکی از نمونه‌های آرمانی انطباق داد.

سوال: آیا می‌توان از این زمینه‌سازی به نظریه‌ای بومی در مورد امنیت اجتماعی در ایران دست یافت؟

دکتر میرسندسی: مفهوم نظریة بومی مفهومی مبهم است وبرداشت‌های مختلفی از آن می‌شود.

اگر آن را به عنوان نظریه‌ای از درون نهادهای علمی ایران در نظر بگیریم، به طور طبیعی تلاش‌های اندیشمندان از یک سو، و حمایت‌های بیش از پیش نهادهای علمی این هدف را محقق خواهند ساخت.

اما، اگر معنای نظریة بومی را «نظریه‌ای که فقط ما را و مسائل ما را توضیح دهد» در نظر بگیریم؛ طبیعتاً این معنا دور از برداشت علمی است. علم، فرامکانی است واختصاص به منطقة خاصی ندارد. فقط ما می‌توانیم فرمول چگونگی اثرگذاری پدیده‌های مختلف را بر یکدیگر کشف کنیم، که در این حالت ممکن است در روابط و مناسبات اجتماعی جامعه ما متغیرهایی وجود داشته باشد که، شاید، تأکید می‌کنم شاید، مورد توجه دیگر اندیشمندان قرار نگرفته باشد؛ وطی این گونه تحقیقات کشف ومعرفی شود.

با این توضیحات اصولاً هرگونه تلاش «آگاهی آفرین» در ذات خویش میمون و مبارک است، و امید است در کاری که بنده عرضه می‌کنم، علاوه بر آن که بتوانم زوایایی از تاریخ ایران را با آرایش وتحلیل‌های جدید عرضه کنم و مسیر رسیدن به تئوری‌هایی که ما را در شناسایی مسائل اساسی جامعه مان یاری نماید را مشخص سازم.

سوال: شناخت گذشته و مسائل و معضلات مربوط به دوران‌های دیگر، در اینجا امنیت، و نگاه تاریخی به آن، چه کمکی می‌تواند به شناخت ابعاد آن در حال حاضر داشته باشد؟  

دکتر میرسندسی: همان طور که در پاسخ های قبلی اشاره شد، اصولاً بنده به تفکیک بین گذشته وحال در پدیده‌های اجتماعی قائل نیستم. حتی معتقدم که دنبالة مهم جامعه در تاریخ قرار دارد و فهم جامعه بدون توجه به تاریخ، ناقص وحتی گمراه کننده می‌تواند باشد.

سوال: در این تحقیق فقط به ابعاد اجتماعی امنیت در یک بستر تاریخی می‌پردازید، یا امنیت را به طور عام و یا همراه با دیگر ابعاد آن در نظر می‌گیرید؟

دکتر میرسندسی: در واقع آن چیزی که در این تحقیق در کانون توجه ما قرار دارد روابط و مناسبات اجتماعی، شیوه تولید و دیگر عناصر اجتماعی است که چگونه در امنیت/ ناامنی تأثیرگذارند. دراین ارتباط در متن تحقیق به مفهومی به نام «تولید اجتماعی» اشاره شده است که به طور خلاصه، منظور آن است که امنیت را در لابلای این روابط و ویژگی‌های اجتماعی باید جستجو کرد. در نگاه جامعه‌شناسی این تحقیق کوشیده می‌شود این عناصر را از گذشتة تاریخی ایران، که ما را به حال حاضر نیز پیوند می‌زند، شناسایی  و آشکار سازیم.

سوال: ایران در صد سال گذشته دچار تحولات عظیم سیاسی شده است که در مقاطعی به طور کلی نظام اداره حکومت دگرگون گردیده، آیا نسبت تاثیر تحولات (تاریخی) سیاسی و اجتماعی بر امنیت به یک اندازه است؟ 

دکتر میرسندسی: در نگاه تاریخی به تمام اجزای یک جامعه، اعم از سیاست و اجتماع و فرهنگ نگریسته می‌شود. حال آن که کدامیک از عناصر به‌صورت برجسته‌تری در ارتباط با امنیت قرار می‌گیرد، طبیعتاً امکان مطرح‌شدن می‌یابد. در ضمن تحولات سیاسی را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن پدیده‌های اجتماعی، مانند ساختار طبقاتی، فرهنگ، جامعه و.... تحلیل نمود. رابطه بین اجزای مختلف یک جامعه رابطه متقابل است. دنبال کردن اندازة سهم هریک از اجزاء چندان به نتیجة درستی نخواهد رسید. همان‌طور که جامعه پدیدة چندگانه ومتکثری است، تأثیرات آن هم چندگانه است؛ تحول اجتماعی را هم چندگانه می‌توان بوجود آورد. صرف توجه به اقتصاد، و یا سیاست، بدون توجه به فرهنگ و یا روابط اجتماعی بی‌نتیجه خواهد بود. توجه صرف به یکی از ابعاد اجتماع نتیجه‌ای همانند رشد پینوکیویی خواهد داشت: بزرگ شدن یک جزء بدون هماهنگی با سایر اجزا. بنابراین تمام اجزای حاضر در یک اجتماع در تحول نقش دارندوبه اندازة خود بایستی دیده شوند.

خیلی ممنون آقای دکتر ، از وقتی که برای ما گذاشتید تشکر می‌کنم. همواره موفق و موید باشید.